Türkiye’ye yatırım çekmek ve kredi notunun yükseltilmesi manasında olağanüstü bir konjonktür yakalamıştık.  Trump gümrük vergilerinde bize kıyak yaptı denilebilir.  Önümüz yaz, TCMB güçlü TL siyasetini en erken kış aylarına kadar sürdürebilir. Güç fiyatları süratle düşüyor. Borsa, tahviller ucuz kalıyor. Enflasyonda yıl boyunca önemli bir yavaşlama göreceğiz. Biraz daha hayal kurmayı sevenler için

• Trump’la dostluğun ABD’den direkt yatırıma dönüşmesi,
• Rusya’ya karşı uğraşta Türkiye’yi yanında tutmak isteyen AB’nin yenilenmiş Gümrük Birliği müzakereleri için yeşil ışık yakması; ve nihayetinde
• Ukrayna, Suriye ve tahminen Gazze’de yine inşanın yaratacağı ihracat fırsatları çarçabuk yabancı yatırımcıya pazarlanabilirdi.

Ama, Erdoğan sabredemedi, zamanlamasını kimsenin anlamadığı telaşlı ataklarla İmamoğlu derdest edildi. Gerisinden gelen dev protestolar da tüm dünyada aleyhimize yankılandı. Vatandaş, haklı olarak “aman neme lazım” diye dövize sığındı. Bir çuval incir bu türlü berbat edilir işte. Bu gelişmeleri yorumlayan sayısız meslektaşım politik krizin Mehmet Şimşek’in yönettiği Ekonomik İstikrar Programı’nın da sonunu getirdiğini, ve bizi ekonomik krizin beklediğini argüman ediyor. Katiyetle katılmıyorum.  Türkiye’de olan biteni değil, iktisat ve piyasalarda olacakları öngörmek için üçlü bir sınıflandırma kural:

Politik kriz

Erdoğan-FETÖ dalaşından bu yana en berbatı.  Daha da berbata gidecek. Adım üzere biliyorum, Erdoğan fırsat bulduğunda CHP ve İstanbul’a kayyım atayacak. Sokak şovları sürerse, güvenlik güçleri daha yırtıcı şiddet kullanacaklar. Neyse, politik krizin erişeceği boyutları farklı bir makaleye saklayayım, lakin o hususta tüm ekonomist meslektaşlarımla hem fikirim:  Türkiye her gün yeni bir sarsıntı ile başlayacak güne.

Ekonomik şok

Politik krizin iktisatta itimat şoku yaratacağı kesin.  Lakin bunun boyutlarını ve müddetini şimdi hesaplayamayız. Şu kadarı kesin:  Bu ortamda iş dünyası sabit sermaye yatırımı yapmaz. Gerisi biraz  spekülasyon. TAHMİNEN, hanehalkı da “durun ne oluyoruz?” diye konut, oto üzere harcamaları geciktirir. Bu senaryonun üstünde çalışalım biraz, zira bir evvelki cümle iç talebin yavaşlaması manasını taşır.  Bu da enflasyonist baskıları hafifletir. Gördünüz mü?  Siyasi açıdan ufkumuzu karartan bu politik dinamik, kesinlikle iktisatta makus sonuçlar doğurur diyemiyoruz.

Tersi de olabilir. Şayet yaz aylarında da dev sokak şovları sürerse, Erdoğan halkın öfkesini yatıştırmak için  asgari fiyat ve emekli maaşlarına ara-yıl artırımları buyruğunu verebilir. TCMB’nin de ne yapacağı kesin değil. Politik krizin başlamasından bu yana Erdoğan, Şimşek ve Karahan’ın daima öne sürdüğü üzere, politik şokların kur ve enflasyon üstünde tesirini bertaraf etmek için “bağımsız” TCMB Nisan ve Haziran toplantılarında nakdî gevşemeye orta verebilir. Bu enflasyonla uğraşta mütevazi de olsa bir fark yaratır.

Politik şokun iktisada tam olarak nasıl yansıyacağını kestiremememizin dışsal nedenleri de var:  Birincisi, hem enflasyon hem de cari açığa kayda paha ölçüde ilaç olacak boyutta düşüyor güç fiyatları. Bence, yıl boyunca Brent $65-70/varil ortasında seyrederek, ekonomik manada ferahlama sağlayacak. En değerlisi ise turist akımları. Erdoğan’ın  despotik rejiminin yabancıların Türkiye’ye seyahat algısını ne ölçüde bozacağını bilmiyoruz. Herhalde, kimileri rezervasyonları iptal eder. Fakat, sokaklarda kanlı çatışmalar yaşanmazsa, birden fazla aldırış etmeyecektir. “Bilemediklerimizi” başka koyarsam, politik krizin en azından bahar, yaz ve güz aylarında iktisada sonlu tesiri olacağını öngörürüm.

Piyasa paniği

Siyasette o kadar vahim olaylar yaşanıyor ki, piyasaların hudut krizi geçirmesi pek doğal. Fakat, herkes dövize dönsün, Borsa’dan, TL’den kaçsın denebilir mi?  Bu soruya karşılık vermek çok değerli, zira bu tezi savunuyorsak, piyasalardan iktisada negatif etkileşim yaşanır.

Ekonomi bahsinde bir çok soruya karşılık veremem. Bence hiç bir ekonomist vermez. Ancak, piyasalarda paniğin kalıcı olmayacağına %100’de yüz eminim. Sebebi da çok kolay:  Güçlü TL  siyaseti. TCMB kaba hesapla $25 milyara yakın rezerv kaybetti. Lakin, nerdeyse bütün sıcak para da kaçtı.  Türkiye bu politik sarsıntıya sistemde $100  milyar yabancı konumla yakalansaydı, TCMB kur üstünde denetimi kaybedebilirdi. Fakat, o denli değil işte. Vatandaş yaz boyunca TL değil döviz tutsa dahi, TCMB kuru istediği üzere güder. Nedeni de pek kolay.

Politik krize reaksiyon olarak TL’den dövize dönmekle, bankadan paraları çekmek ortasında büyük fark var. Berat Albayrak ve “Nas” periyodunda gördük. Para sistemde kaldıkça, döviz yahut TL cinsinden tutulması fark yaratmıyor. Bankalar fazla dövizi TCMB’ye swaplıyor, o da gerektiğinde kura müdahale ediyor. Ben vatandaşın bankalardan parasını çekip kasasına kaçıracağı bir senaryo göremiyorum. Yukarda izah ettim, tam emin değilim, ancak muhtemelen düşük güç fiyatları döviz çıkışını kayda bedel ölçüde yavaşlatırken, turist akımları da TCMB’nin kasasını tekrar dolduracak.

Denklemi bu yolla çözersek, yakında fırsatçı yabancı fonların  Türkiye’ye üşüşebileceğini kestirmek güç olmaz. Vatandaş da bu yüksek enflasyon ortamında bir-iki ay dövizde bekler, sonra yeniden TL’ye geçer. Zira dövizde kalmanın maliyeti çok ağır.

Nihayetinde, politik krizle ekonomik şoklar ortasında çok kıymetli bir istikrar sağlayıcı ya da bozucu tesiri olan piyasalar yakında yatışır.

Tüm söylediklerim, Kasım’a kadar geçerlidir. Kışın turist gelirleri biterken, hala hiç kestirilemeyecek bir caddede yol alan dünya konjonktürü  aleyhimize gelişebilir. Ya da içerdeki politik krize, Barış Süreci’nin başarısızlıkla sonuçlanması, Suriye’de İsrail’le çatışma ve nihayetinde Trump’la bozuşma üzere dışsal şoklar da eklenebilir.  Lakin, ortalama mevduat vadesinin 1.5 ay olduğu bir ülkede, Kasım çok uzak bir ufuk.